Opis obiektu

Zachełmie - Rezerwat

Jadąc z Kielc w kierunku Radomia mijamy Kajetanów i po przejechaniu ok. 2 km skręcamy na zachód w kierunku Zagnańska. Z miejsca, w którym drogę przecinają tory kolejowe, widoczny jest kościół w Zachełmiu, wykonany z czerwonego piaskowca triasowego. W jego pobliżu, w zachodniej części Góry Chełmowej, znajduje się rozległe nieczynny kamieniołom dolomitów. Dotychczas odwiedzany był z powodu odsłoniętego w północnych ścianach kontaktu środkowodewońskich dolomitów (sprzed 395 mln lat) ze zlepieńcami i piaskowcami permsko–triasowymi (sprzed 251-255 mln lat). Odsłonięcie to jest pomnikiem przyrody nieożywionej. Warstwy dolomitów zostały sfałdowane i stromo nachylone podczas waryscyjskich (hercyńskich) ruchów górotwórczych, w późnym karbonie (około 299-325 mln lat temu). Na szarych dolomitach, na powierzchni erozyjnej, niemal poziomo leżą czerwone permsko-triasowe osady rzeczne, jeziorne i płytkomorskie. Dolomity są osadem równi pływowej i płytkiego morza. Rozległe odsłonięcia kopułowych struktur kolonii sinicowych i szczelin spękań, powstałych podczas wysychania wynurzonego dna, widoczne na powierzchniach warstw w południowych ścianach kamieniołomu, należą do najlepszych na świecie. Niegdyś eksploatowano tu gniazdowe nagromadzenia hematytu, tlenku żelaza, o charakterystycznej wiśniowej barwie.

Jednak największą w ostatnim okresie sensację w świecie geologicznym, wywołały znalezione właśnie w tym kamieniołomie tropy tetrapoda. Odkrycie śladów najstarszych tetrapodów, stanowiących ogniwo przejściowe pomiędzy rybami a zwierzętami czworonożnymi, przesunęło datowanie wyjścia kręgowców ze środowiska wodnego na ląd o około 18 milionów lat wstecz. Określono to dzięki znalezieniu w skale konodontów, czyli szczęk prymitywnych strunowców, które należą do skamieniałości przewodnich. Skamieniałość przewodnia to taka, której znalezienie precyzyjnie wskazuje wiek skały, ponieważ należy ona do gatunku o w krótkim czasie występowania.

Fakt, że tropy tetrapoda znaleziono właśnie tu w Zachełmiu, jeszcze bardziej potwierdził wyjątkowość naszego regionu jako „raju geologicznego”, liczącego się w skali europejskiej. Dawny kamieniołom w Zachełmiu obok „Bartka”, rosnącego w pobliskim Bartkowie k/Zagnańska, ma szansę stać się kolejną perełką na mapie świętokrzyskich atrakcji turystycznych.